ULUYÖRÜK: Uluyörük’ü teşkil eden 50 cemaat içerisinde görülen Çongarlar Bozok yöresinde kendi adı ile kurdukları köylerde yaşarlar. Bozok Sancağı dahilinde bugün Gemerek ilçesine bağlı olan Çepni Beldesinin ilk ismi ÇONGAR sonraları ÇEPNİ ÇONGAR adı ile arşiv kayıtlarında kayıtlıdır. Sivas beylerbeyine yollanan hükümde ve mühimme defterinde Çongarların, Çepni Çongar olarak adı geçen yer, Gemerek ilçesi Çepni beldesidir. Çepni boyunun Çungar ile birlikte yazılması ve onların uzun süre beraber olduklarını Orta Kızılırmak hattında büyük nüfusa sahip olduklarını saha çalışmaları ve arşiv kayıtlarından biliyoruz. Aynı kethüda yönetiminde yaylak ve kışlağı beraber kullandılar.
Sivas, Çorum, Amasya, Tokat, Ankara ve Bozok gibi Orta Anadolu bölgesinde yaşayan Uluyörük Türkmenleri arasında yer alan Çongarlara (BOA) 1485’de rastlanır. Çungarlar, Batsar, Ali Kethüda ile Ali Fakih veled-i Çungar adı ile 441 nefer kaydedilmiş ve Aşağı ve Yukarı Çungar olmak üzere iki kola ayrılmışlardır. Uluyörük/Ortapare koluna mensup Aşağı Çungar bölüğü 1520 senesinde Mehmed veled-i Ali Fakih ve Musa veled-i Osman kethüdaların idaresindedir. 1575’te artarak 3.911’e yükselmesi bölgedeki sosyal yapı ve göçler ile ilgilidir. Bozok’ta Çongarlar Şah Veli isyanına katılmadılar ve onu Şehsuvaroğlu Ali Bey’e teslim ettiler.
BOZOK TÜRKMENLERİ: Uluyörük’e tabi Çongar cem. sakin olduğu karye ve mezranın Bozok bölgesinde olması ve bazı Çungar cemaatlerinin gelirlerinin Bozok sancağıda Sultan Emirci zaviyesi tarafından tasarruf edilmesi, cemaatin yayılma sahasını bize verir. Bozok Türkmenleri Ağcalı içerisinde rastladığımız Çongar aşireti, (1529) Tokluağıl mezrasında ziraat ederdi. Bugün Gemrek ilçesinde aynı ad ile Ağcalı Köyünü biliyoruz. Bozok’ta Demircili taifesinde Tatar cemaati vardır. Tatarlar sancağın İğdecik, Öksüzkışlası, Öziçi/Ebiller mezrası gibi pek çok mezrasına dağıldı. Bozok’ta Süleymanlıya tabi Teberrük Fakihliden, Timur’la görüşen Tatar Beyi Ahi Teberrük Bey olmalıdır. Teberrük adlı Moğol oymağının varlığı bilinmektedir. Bozok, Kayseri ve Kırşehir sancaklarında Çongar cemaatleri iskanı mevcuttur.
DULKADİR, YENİ-İL VE HALEP TÜRKMENLERİ: Maraş Dulkadirli Türkmenlerine bağlı Anamaslu taifesine tabi Çongar c. mevcuttur. Bölgede Tatar cemaatlerine sıklıkla rastlanır. Selmanlı taifesine tabi Tatarlar, Savrun ve Karaman’da kışlar. Sis’te Kavurgalı taifesinde Tatar, Dulkadirli içinde Tatar, Tatarlı, Şeyhli Tatar, Tatar Halilli, Tatar Halilli Veledanı, Tatar İlyaslı, Tatar Alili gibi cemaatleri mevcuttur. Yeni-il Türkmenlerinde, 15 Çongar cemaati 1583’de Köse Han kethüdanın idaresidir. Halep Türkmenleri, Pehlivanlıya tabi Çungar cemaati bulunur. Batı Anadolu, Manisa kazasında Ellici Yörükleri, Balkan Yörükleri arasında Çongar cemaatleri Aydın ve Saruhandadır.
Kösedağ Savaşı sonrasında Moğol aşiretleri, Moğol askerleriyle Anadolu’ya gelmiştir. Bunlar; sol kanattan Zungar, Jeungar, Çongar, Cengigar ve Caungar aşiretleridir. Çongarlar, Orta Anadolu’nun konar-göçer hayatından istifade ederek, kalabalık bir nüfusla Sivas, Çorum, Tokat, Amasya, Yozgat, Kayseri ve Kırşehir’de yaylak ve kışlak hayatına başladılar. Türkleşip Müslümanlaşarak Tatar ve Kara Tatar adının aldılar. Anadoludan bir kısmı Timur tarafından götürülmüş, bir kısmı ise Çelebi Mehmed tarafından Balkanlara sürülmüştür. Buna rağmen Orta Anadolu’da büyük nüfusa sahiptiler. Uluyörük, Bozok, Dulkadir, Yeniil ve Halep Türkmenleri arasında varlıklarını sürdürdüler. Uluyörük içinde büyük kütleleri ile dikkat çekmektedir. Yukarı ve Aşağı Çongar bölüğü olarak ikiye ayrılan Çungarlar 1576’da 5090 nefer idi. Bunların tamamı Moğol bakiyesidir. Bozok sancağında, dağıldıkları köy ve mezra sayısı oldukça fazladır. Kayseri ve Kırşehir gibi Orta Anadolu hattındaki cemaatleri Çongarların yoğunluğunu gösterir. Batı Anadolu ve Balkanlarda cemaatleri dağıldıkları sahaları gösterir. Anadoluda Moğolların buradaki anlatılanlardan çok fazla olduğunu belirtelim. Türkmen aşiretleri içine karışmış ve Türkleşmiştir. Uluyörük’e tabi Karakeçili, Çepni Çungar ve Aksalur buna tipik bir misaldir. Zamanla Türkmen ve Moğol aşiretleri kaynaştığı ve birlikte yazıldığı görülmektedir.
ULUYÖRÜK CEMAATLERİ
Akkuzulu Koyunculu tabii Akkuzu Âdılli tabii Akkuzulu Aksalur Akça/Ağca Koyunlu Alì Beyli Lallı Çakır Alili Çapanlı. Çavurcı Çepni Çomaklı Çungar (Aşağı-Yukarı) Dodurga (Turhal Yörük) Gökçeli İkizli/Ekizli İlbeyli İzzeddinli Kabasakallı Karafakıhlı Karakeçili Kabilli Kızıklı (Kınıkh) Karanpa Kulağuzlu Kurugöllü Özlü Pirevlekli Sıraçlı Tatlı Şerafeddınlı Tabi Tatlı Turgutlu Ulu Kamanlı Ustacalı Ütüklü İnallı Yörükânı Ankara tabii Ulu Yörük Tevaif-İ Ulu Yörük Teke tabii Uluyörük
