Kayseri’nin Tomarza ilçesinde yapılan kapsamlı akademik bir araştırma, Türk kültürünün Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan bin yıllık sürekliliğini gözler önüne serdi. İlçedeki mezarlıklarda yer alan Türk dönemi mezar taşları; inanç, kimlik ve estetik anlayışın yüzyıllar boyunca nasıl korunduğunu somut verilerle ortaya koydu.
Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Eyüp Polat danışmanlığında, araştırmacı Abdulbaki Önder tarafından yürütülen çalışmada; Tomarza’daki 36 mahalle mezarlığında bulunan ve 17. ile 20. yüzyıllar arasına tarihlenen yüzlerce mezar taşı yerinde incelenerek belgelendi.
Avşar Boyunun Kültürel İzleri Taşlara Yansıdı
Tarihte 24 Oğuz boyundan biri olan Avşarların yoğun olarak yerleştiği Tomarza’da, mezar taşları üzerindeki kitabeler, motifler ve semboller dikkat çekti. Araştırmaya göre; fincan, ibrik, çarkıfelek, hayat ağacı ve kuş figürleri gibi süslemeler yalnızca estetik unsurlar değil, aynı zamanda Türklerin kadim inanç dünyasını ve kimlik algısını yansıtan semboller olarak öne çıkıyor.
Abdulbaki Önder, mezar taşlarının yalnızca tarihsel birer belge olmadığını, aynı zamanda sosyolojik ve sanat tarihi açısından da büyük önem taşıdığını vurguladı. Türk-İslam mezar taşlarının, kültürel ve inançsal sürekliliğin en güçlü göstergeleri arasında yer aldığını ifade eden Önder, bu motiflerin Türklerin farklı dinleri benimsemiş olsalar bile mezar kültürlerini korumayı başardıklarını açıkça ortaya koyduğunu belirtti.
Kurgan Geleneğinden Anadolu Mezarlıklarına
Araştırmada Türk mezar kültürünün kökenine de dikkat çekildi. Önder, Türk mezar geleneğinin Milattan önce 2. ve 3. yüzyıllarda Orta Asya bozkırlarında şekillenen kurgan kültürüne dayandığını belirterek, Altay Dağları’ndaki Pazırık Kurganları ve buradan çıkarılan Pazırık Halısının, erken dönem Türk inanç ve sanat dünyasını yansıtan en önemli buluntular arasında yer aldığını ifade etti.
Geometrik düzenin evrenin kozmik yapısını, hayvan figürlerinin ise ruhun yolculuğunu ve koruyucu güçleri simgelediğini aktaran Önder; kaftan süslemeleri, kılıç ve hançer motiflerinin de Türklerin erken dönem sanatsal varlığının izlerini taşıdığını kaydetti.
“54 Mahallenin 36’sında Bu İzleri Gördük”
Çalışma kapsamında Tomarza’daki 54 mahallenin tamamının gezildiğini belirten Abdulbaki Önder, 36 mahallede Türk kültürünü yansıtan mezar taşlarına rastladıklarını söyledi.
Önder, “Bu mahallelerde geometrik ve bitkisel süslemeler ağırlıkta. Bu figürleri, Orta Asya’dan Anadolu’ya taşınan ve nitelikli bir kültürel devamlılık gösteren unsurlar olarak değerlendiriyoruz. Anadolu’daki mezar taşlarını Orta Asya’daki örneklerle karşılaştırdığımızda, Türk kültürünün kesintisiz bir biçimde yaşatıldığını net biçimde görüyoruz” ifadelerini kullandı.
Araştırma, Tomarza mezarlıklarının yalnızca birer defin alanı değil; Türk tarihinin, inancının ve estetik anlayışının taşlara kazınmış sessiz tanıkları olduğunu bir kez daha ortaya koydu.
