Grekçe ergon (mesai), nomos (kanun) kelimeleri birleştirilmiş, ergonomi terkibi oluşturulmuş. Ergonomi, insanın biyo-psikolojik özellikleri ile makine-çevre uyumunun doğal ve teknik kurallarını araştırma çabasıdır . Kısaca, ?? Fizikî çevre ve âletlerin insana uyumlu hale getirilmesi?? diyebiliriz. Ben, bu tanımın kifayetsiz olduğunu düşünüyorum, çünkü ?makineleşmiş insan? diye bir oldu vardır. Makineleşmiş insan, otomatik olarak uyum sağlayan insandır. Nasıl bu hale geldikleri konusunda şöyle bir fikrim var: önce kişilik ibraz eden bütün özelliklerini sıfırladılar; sonra her duruma uyum sağlayabilecek ?aritmetik birey?ler haline geldiler. ?Fizikî insanın, çevre ve aletlere uygun hale getirilmesi?? diyebileceğimiz, bir tersinden ergonomi türü de var!
Ergonomik insanlar, ellerine tutuşturulan işe anında uyum sağlarlar. Böyle olmadıklarını elbette biliyorum ama bir tür özel imal edilmiş varlıklar olarak düşünülebilir; yarı insan, yarı makine? Bunlara ?mekanik insan? da dediğim olmuştur. ?Mekâna göre? standartlaşmış fikirler, fikir istasyonlarından bunların benzin deposu hükmündeki beyinlerine basılıyor ve ?duruma göre? de konuşabiliyor, eyleyebiliyorlar. Gelecekte üretilmesi mümkün olan robot-insanların akıl, idrak, hafıza gücü, bunların en gelişkinlerinin seviyesine çıkabilir.
Buraya kadarı endişe verici değil, robotların hayatımızdaki yerine alışmamız lazım. ama ?entelektüel? sayılmak için ergonomik operasyon geçirmenin yaygınlaştığı bir vasat tehlikelidir. Çengelköy bademi ile ilgili bir gündem varsa, ?Hepimiz Çengelköyüz, hepimiz bademiz!? sloganı alt düzey ergonomikler için hemencecik tedavüldedir. Daha gelişkin ergonomikler, hem badem olduklarını, hem de her cacığın hıyarı olduklarını ustaca gizlerler. Tepkiyi ilk gösterenler ortam kızıştırıcıdır; bunlar üst düzey ergonomikler ise kendi kullanım sürelerini uzatmak için, insan kalan insanların biyo-psikolojik özelliklerini de hesaba katarlar.
Son havadisler örneğin ve hem de meselâ, ?Hepimiz Almanız, hepimiz yeşil!? sloganı az geliştirilmiş ergonomikler için anında tepki olarak görülür. Orta düzeyler, ?Almanlar AB´nin hislerine tercüman oldu, Türkuaz kökenli yeşilleri kutlarız!? gibi, daha ergonomik programlandıklarını göstermiş olurlar. Üst düzeyler söze ?Şansölye Merkel´in de nihayet sabrı taştı, Türk diplomasisi iflas etti!? türünden cümleler kurarlar. Ki, bu cümleler tam ergonomiktir, bütün Frenklerin eline diline acayip yatar, hatta Avrupa´nın saygın mecmualarında adları iri puntolarla anılır.
Ergonominin daha iyi anlaşılması için, çift taraflı fonksiyonel ilişkilere dikkat çekmek istedik: araçlaşan insan ve insanlaşan-araç ikilisi dikkate alınmadıkça çağımızın bu önemli olgusu yeterince anlaşılamaz!
ERGONOMİ VE ERGONOMİK İNSANLAR
Berat Demirci
Yorumlar